Gümrük Hanı: Beş Asırlık Ticaretin ve Kültürün Kalbi.
Şanlıurfa’nın Haşimiye Meydanı’nda, Balıklıgöl yerleşkesine komşu bir konumda yer alan Gümrük Hanı, Osmanlı döneminden günümüze uzanan ihtişamlı tarihini gururla taşıyor. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1562-1563 yıllarında Urfa Sancakbeyi Halhallı Behram Paşa tarafından inşa ettirilen han, dönemin mimari anlayışını yansıtan zarif detaylarıyla dikkat çekiyor.
Kesme Urfa taşından inşa edilen, iki katlı ve dikdörtgen planlı yapı, Osmanlı han mimarisinin en güzel örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. Avlusundan geçen Halil-ür Rahman (Balıklıgöl) suyunun oluşturduğu su kanalı, hanın en özgün unsurlarından biri. Üst katı revaklarla çevrili odalardan oluşan hanın giriş eyvanının üzeri mescit olarak değerlendirilmiş.
Gümrük Hanı, geçmişte Şam, Bağdat ve Halep gibi önemli ticaret merkezlerinden gelen kervanların uğrak noktasıydı. Tüccarlar burada konaklar, mallarını depolar ve alışveriş yaparlardı. Atlar ise bitişiğindeki Sipahi Pazarı'na bırakılırdı. Evliya Çelebi'nin meşhur Seyahatname adlı eserinde “Yetmiş Hanı” olarak bahsettiği bu yapı, Urfa’nın ticaret hayatında kilit rol oynamıştı.
Zamanla değişen ticaret anlayışına rağmen, Gümrük Hanı bugün de Şanlıurfa’nın en canlı ticaret ve kültür merkezlerinden biri olmayı sürdürüyor. 2001 yılında yapılan kapsamlı restorasyonun ardından han, tarihi dokusunu koruyarak yeniden halkın kullanımına açıldı. Günümüzde han avlusunda yer alan yöresel ürünler satan dükkânlar, kahvehaneler ve kafeteryalar hem yerli halkın hem de turistlerin uğrak noktası haline gelmiş durumda.
Sipahi Pazarı, Kazzaz Pazarı ve Arasa Hamamı gibi diğer tarihi yapılarla birlikte adeta geçmişle günümüz arasında bir köprü kuran Gümrük Hanı, yaklaşık beş asırdır Şanlıurfa’nın ticaret, kültür ve sosyal hayatının kalbi olmaya devam ediyor.