Türkiye’nin en köklü yerleşim yerlerinden biri olan Şanlıurfa, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve bu süreçte birçok dini yapıya da tanıklık etmiştir. Kentte geçmişte inşa edilen birçok kilise ya günümüze ulaşamamış ya da farklı işlevlerle kullanılmaya devam etmektedir. Özellikle bazı kiliselerin camiye çevrilerek ibadete açık tutulması, hem mimari hem de kültürel tarih açısından dikkat çekmektedir.
Uzmanlara göre Şanlıurfa ve çevresindeki kiliselerin tam sayısını belirlemek güç. Çünkü bazı yapılar zamanla yıkılmış, bazıları ise iz bırakmadan ortadan kaybolmuştur. Şanlıurfa Valiliği tarafından yayımlanan bir kaynakta, "manastır ve kiliseler" başlığı altında 36 yapıya işaret edilmekle birlikte bu sayının kapsamı net bir şekilde açıklanmamıştır.
Camiye Dönüştürülen Kiliseler
Kentin en dikkat çeken dönüşüm yapılarından biri Fırfırlı Camii’dir. Aslen "On İki Havari Kilisesi" olarak bilinen bu yapı, Cumhuriyet döneminde camiye çevrilmiştir. Kent merkezinde bulunan cami, mimarisiyle hâlen geçmişine dair izler taşımaktadır.
Bir diğer önemli yapı ise Selahaddin Eyyubi Camii, diğer adıyla "Aziz Johannes Prodromos Addai Kilisesi". Bir dönem yün deposu olarak kullanılan yapı, 1993 yılında restore edilerek yeniden cami olarak hizmete açılmıştır. Aynı zamanda "Surp Asdvadzadzin Kilisesi" olarak da anılan bu yapının tarihi oldukça derindir.
Şanlıurfa’nın en eski yapılarından biri olan Ulu Camii, farklı inanç evrelerinden geçmiştir. İlk olarak sinagog olan yapı, 5. yüzyılda kiliseye çevrilmiş ve "Kızıl Kilise" adıyla anılmıştır. 12. yüzyılda Nurettin Zengi tarafından camiye dönüştürülen yapının çan kulesi, bugün minare olarak kullanılmaktadır.
Balıklıgöl çevresinde yer alan ve 504 yılında Meryem Ana adına kilise olarak inşa edilen Halil Ür-Rahman Camii, Abbasiler döneminde camiye çevrilmiş ve bugünkü görünümünü almıştır.
Kültürel Amaçlı Kullanılan Kiliseler
Şanlıurfa'da bazı tarihi kiliseler ise artık ibadethane değil, kültür merkezi olarak kullanılmaktadır. Reji Kilisesi, 1861 yılında inşa edilmiş ve 1924’e kadar aktif olarak kullanılmıştır. 1998 yılında restorasyon gören yapı, 2002’den itibaren "Vali Kemalettin Gazezoğlu Kültür Merkezi" olarak halka hizmet vermektedir.
Kent merkezine yakın bir başka tarihi yapı olan Germuş Kilisesi de, Ermeni mimarisinin izlerini taşımakta ve farklı dönemlerde manastır olarak da kullanılmıştır.
İlçelerdeki Tarihi Yapılar
Şanlıurfa’nın ilçeleri de tarihi yapılar bakımından zengindir. Birecik ilçesinde bulunan "Surp Asdvadzadzin Ermeni Kilisesi", 1880'li yıllarda inşa edilmiştir ve bölgedeki en bilinen örneklerden biridir.
Aktif Kilise Var mı?
Mevcut bilgiler ışığında, Şanlıurfa’da aktif olarak ibadete açık bir kilise bulunup bulunmadığı net olarak bilinmemektedir. Çoğu yapı ya camiye çevrilmiş ya da farklı işlevler üstlenmiştir. Buna rağmen bu yapılar, Şanlıurfa’nın çok katmanlı dini ve kültürel geçmişinin önemli birer tanığı olarak ayakta durmaya devam etmektedir.
