Güzel olan her şey dille başlar. Dil yaşamın letafeti, insanlığın zarafetidir. İşte dil kelimeleri ne kadar güzel edebi bir şekilde söylerse, insanların birbirine yaklaşması, sevgi ve saygı duyması o kadar yakınlaşmasına neden olur. İşte onun için "tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır" demişler. Biz de elimizden geldiğince hayatın mantalitesini sevgi kelimeleriyle, adab-ı muaşeret kurallarıyla sarmalamak istiyoruz.
Her ne kadar başlıkta "kelimelerle hasbıhal" dedimse de aslında atasözleri ile sizleri buluşturmaya çalışacağım. Bazı sözler var ki "kelamı kibar" gibi her dilde söylenir. İnsanlarımız onu söylemekten haz alırlar. Bu söylemlerin bazen tamamı Türkçe, Kürtçe veya Arapça söylenir. Bazen yarısı Türkçe, yarısı Arapça veya yarısı Kürtçe söylenir. Kısa ve kesin ifadeyle bir düşünce veya duyguyu anlatan, genellikle kimin söylediği belli olmayanlar olduğu gibi özlü söz, sahibi, söyleneni bilinenlerde vardır.
"Ârif ile sohbet etmek lal ü mercan incidir... Câhil ile sohbet etmek günde bin cân incidir..."Bu sözü sürekli ilimiz ve ülke gündemini, gerektiğinde dini, sosyal ve toplumsal yaşam konularını konuştuğumuz bir dostum var. Benden yaşça küçük de olsa kendini toplumsal yaşam içinde edindiği saygınlık, dini değerlerle kendini geliştirmiş aynı zamanda paylaşmasını bilendir. Saygın, görgü ve nezaketi kendine şiar edinen bir esnaf... İşte bir sohbet sırasında bu sözleri çok sevdiğini, ister Türkçe, ister Kürtçe, ister Arapça olsun ben de öğrenip konuşmalarımda paylaşmak istiyorum. Benden bu konuda bir yazı yazmamı istedi. İnşallah istediklerine cevap olmuşumdur. Onun için şu sözü her platformda dile getiririm. "İnsanı insan eden soy değil huydur."
Öteden beri söylediğimiz "gönül ne kahve ister ne kahvehane,/ gönül muhabbet ister kahve bahane." Hele hiç dilimizden düşürmediğimiz bir deyim; "e tekrarı ehsen velev kane yüz seksen" Tekrar da fayda vardır isterse yüz seksen olsun.Yine "Enazafeti minel iman (temizlik imandandır.) Onun için yazdığım ve paylaştığım bir sözü sizinle paylaşmak istiyorum. "En iyi baba evladına düşman miras bırakmayandır. En iyi evlat babasına düşman kazandırmayandır." Lütfen bu sözümü yanınıza yazın ve altına da benim ismimi yazmayı ihmal etmeyiniz.
Bazı atasözleri, "kelamı kibar", deyim ve söylemler kendi dilinde güzeldir. Anlamı daha içeriklidir. Mesela ;"Geçme namert köprüsünden koy aparsın su seni" ya da "Halep ordaysa arşın burada" insan aklının, gönül ve basiret imbiğinden süzülmüş bu iki sözün ifade ettiği anlam ve mana itibariyle hayli dikkat çekici.
Gerçeğin aydınlığı, fikirlerin çatışmasından doğar. Bu söz, "müsademe-i efkârdan, barika-i hakikat doğar" şeklinde söylense de kelimeleri yer değiştirerek söyleyen de vardır. Gerçeğe ulaşmak istiyorsak, fikirlerin ortaya atılmasına müsaade etmeliyiz. Fikirler çatışacak ki, hakikat ortaya çıksın. "Barika-i hakikat, müsademe-i efkârdan doğar." Siz hangi şekilde söylerseniz olur. Çünkü ifade ettiği anlam aynı…
Suçlunun mert geçineni, güya yaptığı kahramanlıkları anlatırken, farkında olmadan, hırsızlığını da söyleyip kendisini ele verir. "Şecaat arzederken merd-i kıpti, sirkatin söyler.
Dostumuzun Kürtçe bilmemesine rağmen sevdiği ve öğrenmek istediği bir kaç tane Kürtçe atasözü... "Şer şere, çi mêye çê nêrê" kafiye ve hecesiyle sözün güzelliğini de ortaya koymaktadır. (Aslan aslandır dişisi de erkeği de) siz Kürtçe söylenen o, güzel söylemin burada farkına varamazsınız. Yine bir söz; "mala diza, quça gûza" hırsız malı ceviz kümesi. Her kelime iki hece sekiz artı sekiz heceyle söz bitmiş.
Atasözlerinin kafiyeli, heceli ve ses uyumu olması o sözü güzelleştirir. Mesela; "çûne şûna miriya herkes lı xwa giriya." Ölü yerine gittiler herkes kendi ölüsüne ağladı. Şimdi kafiye ve heceyle söylenen bu atasözünü onun anlamıyla boy ve anlam yönünden ölçme şansınız olur mu? O sözde bir zarafet, bir incelik, bir güzellik mevcut…
Bu sözlerinin çoğunun hikâyesi vardır. Hikâyeleri çok zaman ve yer alacağından sözlerle yetinmeye çalışıyoruz. Bakınız Türkçe de "iti an çomağı hazırla" denilirken Kürtçe de "peyê çê, ser navê xweda tê" şeklinde söylenir. Bunun anlamı "iyi adam sözün üstüne gelir." Türkçe de bu anlamı şekliyle söylenmektedir. Bu Kürtçe deki sözün çevirisi olduğu inkâr edilemez. Bilginiz olsun diye bu sesleri paylaştım.
Ê, şeklinde ki kelime el şeklinde değilde êl şeklinde okunur.
X, harfi ğe sesinin gırtlaktan, mahreçten çıkmasıdır.
W, bu harf vav sesini verir.
Q, kaf sesi gırtlaktan çıkan ses. kalemin "ka" sı gibi.